Eğitim Vakıfları

      Medeniyet tarihimizi incelediğimizde eğitim hizmetini görecek vakıfların kuruluşunun eskilere dayandığı görülür. Eğitim vakıfları ile ilgili günümüze kadar ulaşan belgelerden  birisi Karahanlı’lar dönemine aittir(8). Bu belge eğitim hizmeti ifa edecek vakfın bütün hususiyetlerini kapsamaktadır. Hatta denebilir ki,bu döneme ait belgeler daha sonra tesis edilen vakıflara ışık tutmuş ve ilmin tabana yaygınlaşmasına zemin hazırlamışlardır.

      Günümüzde geçerli olan işletmecilik ve özerklik anlayışının bütün hususiyetlerini taşıyan  dönemin vakıfları ve bu vakıflar vasıtasıyla oluşturulan okullarının eğitime katkısı göz ardı edilemez.

      Vakıflar özel kişiler tarafından kurulmuş yerinden yönetilen kuruluşlardır. Her vakıf bağımsız bir şekilde kurulur ve işletilir. Karahanlı döneminde hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya  ve medeniyetimizin şekillenmesinde rol oynayan vakıflara Osmanlı döneminde de müdahale edilmemiştir(9). Bu durum 1826 yılına kadar devam etmiştir. Vakıflar, resmi organizasyonların müdahalesinden uzak bir şekilde vakfiyelerinde belirtilen amaçlar doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

        Karahanlı dönemi ile başlayan vakıf kurma sürecinde işlevlerini kaybeden vakıflar  kapanmışlardır. Günümüzde işlevini kaybeden organizasyonlar nasıl kapanıyorsa vakıfların da faaliyetleri o şekilde bitmiştir.

        Eğitim vakıflarını tahlil ettiğimizde hem yardım, hem de intifa hakkının toplumun manevi şahsiyetine devredilmiş “mülk vakıfları” olduğu görülür. Vakıflar her türlü eğitim hizmeti ifa etmiş ve hizmetini herkese açık tutulmuştur. İşte bu özelliklerinden dolayı eğitim vakıfları kamu hizmetinin en güzel misallerini vermişler, dolayısıyla resmi organizasyonların yükünü azaltmışlardır.

        Eğitim vakıflarını bir vakfiyeler ışığında tahlil ettiğimizde bugün “kampüs” olarak adlandırılan içinde her türlü eğitim faaliyetinin ve imkanının olduğu alanlar karşımıza çıkar.

YURTDIŞINA  BEYİN GÖÇÜNÜN NEDENLERİ

Beyin göçü tanımı içine üniversite derecesine veya bir alanda geniş bilgiye sahip olan yüksek nitelikli kişiler girmektedir. Bu ifade tam bir açıklama vermemekle birlikte, bunun içinde; yüksek nitelikli uzmanlar, bağımsız yöneticiler, kıdemli işletmeciler, teknik alanda uzman kişiler, tüccarlar, yatırımcılar, fizikçiler, işadamları, anahtar alanlardaki işçiler ve taşeron çalışanları bulunmaktadır [2] . Bireysel olarak bu meslek kategorilerine sahip olan kişiler, eğitim ve öğrenimlerinin sonucunu nispeten daha yüksek ücret veya istihdam edilerek ödüllendirilme arayışı içinde bulunmaktadırlar.

Yüksek niteliğe sahip bu insanların, doğdukları ve büyüdükleri ülke yerine yabancı bir ülkede çalışma ve yaşamayı tercih etmelerine yönelik kararı vermelerinde, çeşitli itici ve çekici etkenler bulunmaktadır. Her ülkenin koşullarına göre etkenler farklı özellikler göstermekle birlikte, bunlar temelde dört grupta toplanabilir [3] : 1) Ücret yetersizliğinden kaynaklanan mali sebepler; 2) mesleki alanda çalışma imkanlarının yetersizliği; 3) genelde mesleki çalışma için yetersiz ve toplumsal şartlar, özelde ilerleme imkanlarındaki sınırlılık; 4) sahip oldukları mesleklerine ilişkin istihdam yetersizliği. Bu belirtilen faktörlerin dışında göçe etki eden nedenler ise, ülkenin özel koşullarına göre değişmektedir.

Beyin göçünün hangi nedenlere dayalı olarak gerçekleştiğini ortaya koymaya yönelik, gerek yurtdışında gerekse yurtiçinde bazı araştırmalar yapılmıştır. Yurtdışında yapılanlar, Hatch-Rudd, Ulusal Bilim Kurumu, Portes, Unitar ve Wilson Araştırmalarıdır. Örneğin Wilson Araştırması’nda, göçü daha çok bilimsel ve mesleki imkanların motive ettiği sonucu çıkmıştır [4] . Bu araştırmanın çıkarmış olduğu diğer bir sonuç da, aynı çevre şartlarının bazı bilim adamlarını göçe teşvik ederken, bazılarını ise çekici teklifleri reddedecek kararlara yönlendirmiş olduğu, dolayısıyla göçte temel faktörün aslında kişinin kendi psikolojik ve değer etkenlerinin hakim olduğu görülmüştür [5] .

Türkiye’den yurtdışına beyin göçünün özelliklerini tespit edebilmek amacı ile ülkemizde de bazı araştırmalar gerçekleştirilmiştir. C. Kösemen tarafından yurtdışına göç eden doktor ve mühendislerin, bireyin yaşantısından doğan özel sebepler ve toplumun sosyo-ekonomik şartlarından oluşan sebeplerle göç ettiği tespit edilmiştir [6] . T. Oğuzkan tarafından da 1968 yılında, yurtdışında çalıştığı tespit edilmiş 217 doktora öğrencisi (tıp hariç) üzerinde bir araştırma yapılmıştır [7] . B.Kurtuluş tarafından ABD’nde lisans ve lisans üstü öğrenim gören bazı öğrenciler üzerinde araştırma gerçekleştirilerek, yurda dönüş eğilimleri ve kalmayı düşünenler ile kesin kalacak olanların eğilimleri ortaya konmaya çalışılmıştır [8] . Yapılan araştırmalardan birbirlerine benzer sonuçlar elde edilmiş olup, yurtdışında yüksek nitelikli elemanlarımızın göç etmelerindeki öncelikli faktörlerin, mesleki alanda duyulan kaygılar ve ekonomik nedenlerden kaynaklanan sorunlardan doğmuş olduğu görülmüştür. A.,H.Gençer tarafından da mühendis ve mühendislik alanında Türk öğrencilerin, ABD iş piyasasındaki karakteristik yapıları ve ücret durumlarını ortaya koymaya yönelik 51 kişi üzerinde yapılan araştırma sonucunda, Amerikan piyasasında, Türk mühendislerin aleyhine bir mevcudiyetin olmadığına inandıkları belirlenmiştir [9] .

Özel Amaçlı Gidenler: yurtdışına giden öğrencilerin içinde en büyük grubu kendi özel çabaları ve imkanları ile giden öğrenciler oluşturmaktadır. Yurtdışına giden öğrencilerin Ekim 2000 itibariyle lisans ve lisans üstü programlar dahil olmak üzere sayıları 19.450 dir. Lisans eğitimi amacı ile gidenlerin sayısı 15.084 olup, %41.6’sı fen bilimlerinde, %58.4’ü sosyal bilimler alanında; yüksek lisans için gidenlerin sayısı 2.942 olup %39.8’i fen, %60.2’si sosyal bilimlerde; doktora öğrenimi için gidenlerin sayısı 1.424 olup bunların %64.7’si fen bilimleri, %35.3’ü sosyal bilimler alanında öğrenim görmek için yurtdışına gittikleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 2. Yurtdışında Öğrenim Gören Öğrencilerin Öğrenim Seviyeleri, Öğrenim Dalları ve Bazı Ülkelere Göre Dağılımı (01 Ekim 2000)