Bebeklede ve Çocuklarda Yüksek Ateş, Nedenleri ve Tedavisi

Vücut ısısının normal seviyenin üzerine çıkması; yani 38 derece ve üzerine yükselmesi ateş olarak adlandırılır. Çocuğunuzun alnını öperek veya avuç içinizle kontrol ederek ateşi hakkında fikir sahibi olabilirsiniz. Ancak şüpheli bir durumda asıl yapılması gereken bir ateşölçer ile ateşini ölçmenizdir. Ateş, özelliklle bebek ve çocuklarda dikkat edilmesi gereken bir durumdur.

Ciddi bir ateş durumunun göstergesi her zaman ateşinin derecesi ile belirlenmez. Ancak yaş bir faktördür. 3 aylıktan daha küçük bebeklerde ateş çok ciddi bir durumdur.

Davranışlar diğer bir faktördür. Bebeğiniz, ateşliyse ve oyun oynamasında ve yemek yemesinde bir farklılık yoksa, bir alarm durumu yok demektir. Ateş, akşamüstü saatlerinde akşama doğru yükselir ve gece yarısından sonra, sabaha doğru düşer. Bu, vücudumuzun iç termostatından kaynaklanan doğal bir döngüdür.

Ateş Neden Olur?

3-5 gün süren kısa süreli ateşin nedenleri arasında üst ve alt solunum yolu enfeksiyonları, mide- bağırsak sisteminde ishal ve kusma ile görülen enfeksiyonlar, özellikle kız çocuklarda görülen idrar yolu enfeksiyonları sayılabilir. Zatürre, menenjit eklem ve kas iltihapları da ateşin daha ağır nedenleridir. Yüksek ateşin nedeni, yapılan ilk tetkiklerle ortaya konamadıysa ve bu durum 7-15 günden uzun sürdüyse; tüberküloz, malta humması ve tifo gibi hastalıklar, eklem iltihapları, kalbin iç kısmındaki zarın iltihapları ve birtakım kanser tiplerine dair ihtimaller göz önünde bulundurulmalıdır.

Vücuda giren zararlı bir etken karşısında metabolizma kendini savunmaya geçer. Bu savunmanın en büyük göstergesi ise yüksek ateştir. Vücut ısısı beyindeki "hipotalamus" bölgesinde ısı kontrol merkezinin denetimindedir. Hipotalamus, termostat gibi görev yaparak vücut ısısını dengeler. Isı ayar eşiği genellikle enfeksiyon hastalıkları seyrinde artan pirojen diye adlandırılan maddeler yardımıyla daha yükseğe ayarlandığında yeni duruma uyum için vücut ısısı da artar ve ateş meydana gelir. Pirojenler bir taraftan ateşin gelişmesini sağlarken diğer taraftan da ateşe yol açan nedene karşı vücut savunma sisteminin uyarılmasını sağlayarak enfeksiyonun sınırlandırılmasına katkıda bulunur. Yani ateşe bilinçli bir şekilde yaklaşıldığında zararlı olmadığı söylenebilir.

Çocuklarda ve Bebeklerde Ateş

Çocuklarda ateş nedeni: Ateş, vücudun farklı virüs, bakteri ve diğer mikroorganizmaları tanımlama ve onlarla savaşı nedeniyle ortaya çıkabilir. Ateşin en sık görülme sebebi enfeksiyonlardır. Bebekler ve çocuklar, enfeksiyona bağlı ateşli hastalık geçirebilir. Çocuklarda ateş; yaş, hastalık ve ateşe eşlik eden diğer bulgularla birlikte farklılık gösterir.

Aşı; Bebeklerde ateş nedeni olabilir: Ateşe; üst solunum yolu enfeksiyonu, alt solunum yolu enfeksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, mide ve bağırsak enfeksiyonu, orta kulak iltihabı, zatürre, menenjit, romatizmal hastalıklar neden olabilir. Yüksek ateşle birlikte çocuğun sıvı kaybetmesi böbrek yetmezliğine yol açabilir. Diş çıkarma ve aşılardan sonra da bebeklerde yüksek ateş görülebilir.

3 ayın altındaki bebeklerde ateşe dikkat
Bebeklerde ateş, genellikle 2-3 gün içinde kendiliğinden iyileşen basit viral hastalıklardan kaynaklanır. Ancak yaş faktörü önemlidir. Özellikle 3 ayın altındaki ateşli her bebek hiç zaman kaybetmeden mutlaka doktor tarafından değerlendirilmeli, ateşe yol açan durumun araştırma ve tedavisi hastane şartlarında olmalıdır. Bebeğin ten rengi, bıngıldağın şekli ve uyku alışkanlıkları gibi gözlemlerle hastalık hakkında ipuçları edinmek mümkündür. Ateşi olan bebeğe ya da çocuğa ateş düşürücü bir ilacı hekime danışarak vermek gerekir.

• Çocuğunuz 2 yaşından küçükse 24 saatten fazla, 2 yaş üzerinde ise 3 günden uzun süre devam ediyorsa,
• Ateşle beraber çocuğunuzda susturulmayan sürekli ağlama, inleme ve dokunulduğunda huzursuzluk hali varsa,
• Ateş düşmesine rağmen huzursuzluğu devam ediyorsa,
• Sürekli uyuklama hali, bilinç bulanıklığı ve sayıklama gibi bulguların varlığında,
• Bıngıldağında atma ve kabarıklık varsa,
• Ateşle beraber cildinde mor döküntüler oluşuyorsa,
• Daha önce havale geçirmişse,
• Ağız mukozasında kuruluk, gözyaşının olmaması, göz küresinde ve bıngıldakta çöküklük gibi sıvı kaybı bulguları varsa,
• Zor ve sık nefes alıyorsa, öksürük, hırıltı, göğüs ağrısı, kulak ağrısı, karın ağrısı, boğaz ağrısı, ense sertliği, devamlı kusma, sık ishal, idrar yaparken yanma, idrar renginde değişme varsa, zaman kaybetmeden bir doktora başvurulmalıdır.

Yüksek ateş havaleye neden olabilir
En riskli grup, 38 dereceden fazla ateşi olan ve 3 aydan daha küçük bebeklerdir. Bu bebeklerde ateşe neden olan etkenin kaynağını testlerle belirlemek gerekir. Orta riskli grupta ise 39 derecenin üzerinde ateşi olan 3-6 aylık bebekler yer alır. Bebeğin genel durumu kötü, beslenmesi zayıf ve ateşi 3 günden fazladır sürüyorsa bu durum bebekte ciddi bir hastalık işareti olabilir. Bunun yanı sıra doktor muayenesinde menenjit bulgularının saptanması, bebeğin renginin soluklaşması ya da morarması, uykuya eğilim ve zor uyandırma gibi durumlarda da hastalık tehdidine karşı dikkatli olunması gerekir. Ayrıca bebeğin ağzının kuru olması ve bebeklerdeki bıngıldak bombeliğinin fazlalığı da hastalığın kötü gidişatını göstermesi açısından önemli bir belirtidir.

Bebeklerde böbrek yetmezliği riski
Çok yüksek derece ateşi olan çocuklardaki en büyük sorun vücuttaki sıvı eksikliğidir. Hastayken çocuğun yeterli sıvı alamaması, kusması ve ateşin etkisiyle sıvı kaybetmesi vücuttaki eksikliğin başlıca nedenleridir. Özellikle küçük bebeklerdeki ciddi sıvı eksikliği böbrek yetmezliğine yol açabileceği için dikkat etmek gerekir. Böbrek yetmezliği riskinin ateşli havale riskinden farklı olarak ateşin şiddeti ve süresiyle orantılı olduğu bilinir. Ateşi yükselen çocuklara bol su takviyesi yapılmalıdır.

Yüksek Ateş Durumunda Neler Yapılmalı?

• Hemen telaşa kapılıp panik yapmayın. Çocuğunuza panik halinde yanlış tedaviler uygulayabilirsiniz.
• Ateşli çocuğun üzerini örtmek tamamıyla yanlış bir uygulamadır. Çocuğun havale geçirmesine dahi sebep olabilir. Üzerini örtmek yerine odanın ısısını düşürmelisiniz.
• 38 -38,5 derece ateş normal olarak kabul edilmekte. Çocuğun ateşi 39 dereceyi buluyorsa, ateşe öksürük, kusma ve ishal de ekleniyorsa, hemen doktora başvurmalısınız.
• İçine aspirin ezilmiş soğuk ve sirkeli suya batırılmış bezlerle alnına, koltuk altlarına baskı uygulamayın. Tamamıyla yanlış olan bu geleneksel yöntem, çocukların ateşi vücudundan atmasını daha da zorlaştırıyor.
• 38,5- 39 derecelerde, ateş düşürücü fitiller kullanılabilir. Fark edilmeyen durumlarda ya da ani ateş yükselmelerinde çocuğa başını dışarda bırakacak şekilde ılık bir duş aldırmanız doğru olacaktır. Bunların hiçbiri ateşi düşürmezse, uzmana başvurmanız gerekmektedir.

Ateş nasıl düşürülür?

• Kıyafetlerine dikkat edin: 38.5 derece civarındaki ateşte çocuğunuzun üzerindeki fazla giysileri çıkartın, ince ve bol bir pijama giydirin. 
• Sıvı alımına özen gösterin: Bol miktarda su ve sulu gıdalar almasını sağlayın.
• Ortamın sıcaklığını muhafaza edin: Bulunduğu ortamın sıcaklığını 21-22 derece arasında tutmaya dikkat edin. 
• Ilık duş aldırın: 29-32 derece sıcaklıktaki ılık suyla duş aldırın veya ılık-ıslak bezlerle pansuman yapın.
• Hemen ateş düşürücüye sarılmayın: Ateşin 39 dereceye çıkması durumunda doktorunuza danışarak çocuğa ateş düşürücü verebilirsiniz.

Ateşi varsa üzerini örtmeyin
Bebeklerde ve çocuklarda ateşi düşürmek için yapmanız gerekenler kadar yapmamanız gerekenler de vardır. Çocuğunuzun ateşi yükseldiğinde;

• Üşüyen ve titreyen ateşli çocuğunuzun üzerini örtmeyin,
• Kalın kıyafetler giydirmeyin,
• Asla soğuk suyla banyo yaptırmayın,
• Alkol ve sirkeli suyla kompres uygulamayın,
• Sık aralıklarla ateş düşürücü ilaç kullanmayın.

Bebekler ve çocuklarda ateş tedavisinde temel amaç onun rahatlatılmasıdır. Ateşin normale döndürülmesi, ateşe neden olan hastalığın tedavi edildiği anlamına gelmez. Semptomatik tedavide amaç, vücut ısısının normal düzeyine döndürülmesi olmamalıdır. Büyük çocukların kendini iyi hissettiği küçük çocukların ise rahatladığı bir vücut ısısı düzeyi tedavi için yeterlidir. Yani ateşin tedavisi için vücut sıcaklığının mutlaka 36 dereceye düşmüş olması gerekmez. Ayrıca ateşi çıkan çocukların sadece yüzde 15 gibi az bir kısmında antibiyotik tedavisi gerekir.

Yenidoğan bebeklerin, vücut sıcaklıklarını dengelemeleri için vücut sistemleri gelişkin değildir. Hastalık haricinde sıcak havalarda bebeğin kat kat giydirilmesi de bebeklerde ateşe neden olabilir. Vücut sıvısının yeterli miktarda olmaması ise yine bebeklerde ateş sebebidir. Özellikle 3 aydan küçük bebeklerin vücudu enfeksiyonları zor engeller. Bu nedenle anne ve babalar az bir ateş durumunda bebeklerini doktora götürmelidir. Evde bebeği soyarak ılık bir duş aldırmak ve ortam sıcaklığını düşürmek bebeklerde ateşi düşürmenin yollarıdır.

Ateş anında hemen paniklemeyin

Ateş, vücudun bakterilere ve virüslere karşı savunması olduğu için, bazı araştırmacılar bir miktar ateşin olmasının enfeksiyonlarla daha etkin mücadele ettiğini söylemektedir. (bakteri ve virüsler 37 derecelik ortamı tercih ederler.) Ateş aynı zamanda vücuda, enfeksiyonla savaşması için daha fazla beyaz kan hücresi ve antikor üretmesini söyler.

Diğer taraftan, eğer bebeğinizin ateşi çok yüksekse, yemek, içmek veya uyumak çok rahatsızlık verecektir. Bu da iyileşmesini zorlaştıracaktır.

Eğer bebeğinizin ateşi onun hareketlerini etkilemiyorsa, ateşi düşürmek için herhangi bir şey vermeyin. Sıvı alması için anne sütü ya da devam sütü verin. Üzerini ince giydirin.

Eğer kalın giyinmekten ötürü bebeğinizin ateşi normalden yüksekse, üzerindekilerin bir kısmını çıkarıp serinletmeye çalışın. Serin bir yerde oynamasını veya dinlenmesini sağlayın.

Bebeğin ateşini düşürmek için yapılacaklar

Bebeğinizin ateşini düşürmek için, vücudunu nemli bir bezle silebilirsiniz. Ayrıca ılık bir duş alması da yardımcı olacaktır. Kesinlikle vücudunu alkolle silmeyin. Alkol vücut tarafından deriden emilir ve bebeğin kan dolaşımına karışır. Ayrıca çok hızlı serinleme sağlar ve ateş aniden yükselir.

Ateşi düşürmeye yarayan ilaçlar, ateşi geçici olarak düşürürler. Enfeksiyona neden olan bakterileri etkilemezler. Dolayısıyla bebeğinizde enfeksiyon bitene kadar ateş devam eder. Bu da en az 2-3 gün sürer. Bazı enfeksiyonlar, grip gibi, 5-7 gün arasında iyileşir.  Ve eğer bebeğinize bu bakteri sebebiyle antibiyotik tedavisi uygulanıyorsa, ateşi 48 saat içinde düşer.

Ne zaman doktora gitmelisiniz?

• Bebeğinizin ciddi derecede hasta olduğunu en iyi siz anlarsınız. Bu sebeple eğer endişeleniyorsanız ateşi ne olursa olsun doktoru arayın. Ateşi varsa doktora başvurmak için aşağıdaki hususları gözden geçirin.
• Genel durumlar:
• -Bebeğiniz 3 aylıktan daha küçükse ve 38 derece ya da üzeri ateşi varsa doktoru acil arayın. Bu kadar küçük bir bebek, ciddi bir enfeksiyon ya da hastalığa yakalanmış mı diye kontrol edilmelidir.
• -Eğer bebeğiniz 3 aylıktan büyükse, en önemli şey, nasıl göründüğü ve nasıl hareket ettiğidir.
• Eğer iyi görünüyorsa ve sıvı alabiliyorsa, (ateşinin 24 saatten uzun süredir düşmemesi ve yüksek olması durumu hariç) doktora gitmeye gerek olmayabilir. Bebeğin ateşi 40 derece ise semptomlar ne olursa olsun doktorunuz sizi çağıracaktır.
• Eğer bebeğiniz;
• *3-6 aylık arasındaysa ve 38,3 derece ve  daha yüksek ateşi varsa,
• *6 aylıktan büyük ve 39,4 derece ve daha yüksek ateşi varsa,
• *Ve iştah kaybı, öksürük, kulak ağrısı, uyku ve halsizlik hali, kusma ve ishal durumlarından biri ya da birden fazlası varsa mutlaka doktora danışmalısınız.
• Ayrıca şu durumlarda da doktoru çağırın:
• Bebeğinizin farkedilecek kadar rengi soluksa veya kızardıysa, bezleri çok sıcaksa.
• Sebebi belli olmayan bir döküntü farkettiyseniz ve bu ateşle birleşince daha ciddi bir duruma sebebiyet verebilirse.
• Küçük, mor-kırmızı benekler varsa (beneklerin üzerine bastırdığınızda beyaza dönmüyorsa) bu bakteriyel bir enfeksiyonun göstergesi olabilir.
• Bebeğinizde, burnunu temizleseniz dahi solunum güçlüğü varsa (hızlı nefes alıyorsa ya da zor nefes alıyorsa). Bu durum, zatürre veya bronşit belirtisi olabilir.
• Bebeğiniz hasta görünüyor ve ateşi 36 dereceden daha düşük ise.  Yeni doğan bebekler hastayken bazen sıcak olmak yerine soğuk olurlar.

Tedavi için neler yapılır?

Eğer bebeğiniz 3 aylıktan küçükse, doktorunuz muhtemelen testler isteyecektir. Bebeğinizin ateşini doğru bir şekilde ölçümlemeden ateş düşürücü ilaçlar vermemenizi söyleyebilir.

Eğer bebeğiniz 3 aylık veya daha büyükse, davranışlarında bir sorun yok ve sıvı alıyorlarsa, ve ciddi bir hastalığın belirtisi olan diğer semptomlar gözükmüyorsa, doktorunuz kendisine göstermeden önce 24 saat beklemenizi tavsiye edecektir. Çünkü ateş genelde bir hastalığın ilk belirtisidir, ve henüz çok erken olduğundan doktorunuz belirli bir teşhis koyamayabilir.

Bebeğinizin ne kadar rahatsız olduğuna bağlı olarak, doktor bebek 6 aylıktan büyükse ateşi düşürmesi için ibuprofen  önerebilir.

Bebeğinizin yaşı ne olursa olsun, ciddi bir hastalık ya da enfeksiyon belirtisi varsa, doktorunuz bebeği her halükarda muayene edecektir.