Fayton Hakkında Bilgi ve Faytonun Tarihçesi
Körüklü ve dört tekerlekli, çoğunlukla karşılıklı dört kişilik oturma yeri olan atlı yolcu arabası, payton. Adını, Yunan mitolojisinde gökyüzünde arabayla dolaşan Güneş'in oğlu Faeton'dan alır. Genellikle iki at tarafından çekilir. Bazı faytonların üstü yarıdan çok örtülü, bazılarınınki ise tümüyle açıktır.
Faytonların Tarihçesi
Fayton en basit tanımıyla, ata körük bağlanılarak elde edilen bir ulaşım aracıdır. Öndeki iki tekerleği küçük arkadakiler büyük olmak üzere dört tekerleği olan körüklü bir binek aracıdır. Halen sokaklarda ve küçük şehirlerde bu amaçla kullanım devam etmektedir. Eskişehir, İzmir , Daday ve Adalar’ da ise turistik amaçlı kullanımları sürdürülmektedir.
Fayton kelimesinin aslı Fransızca olan phaeton. İlk olarak M.Ö 2800 lü yıllarda Mısır’da görüldüğü söyleniyor. Anadolu topraklarında ise ilk kez Osmanlı Dönemi’ nde padişah Abdülmecit zamanında kullanılmaya başlanmış. Hatta arkası açık olanlara lando denirken arkası kapalı olan saraya hizmet için kullanılan özelleşmiş faytonlara da kupa deniyormuş. Rivayete göre II.Mahmud’ un faytonsuz adım atmadığı söyleniyor. O dönemde İstanbul’ da kullanılan tek araç faytonlarmış zaten. Fransızca’ dan dilimize geçen faytonun bir de mitolojik bir hikayesi var.
Faytonun Mitolojik Hikayesi: Phaeton
Yunan Mitolojisi’ nde Güneş Tanrısı olan Helios’ u oğlu uzaklarda yaşayan babasını görmek istemiş. Annesinden izin almış ve güneşin doğduğu dağa doğru yola koyulmuş. Phaeton babasının yaşadığı bu en tepedeki saraya tırmanmak için binlerce basamak çıkmış ve sonunda fildişi kaplı saraya ulaşmış. Saraya ulaştığında babası ona neden geldiğini sormuş. Phateon da ‘izin ver ölümlülere senin oğlun olduğumu ispatlayayım’ demiş. Bunun için de babasının at arabasını istemiş. Babası bu ölümsüz atları oğluna verip oğlunun ölümüne davetiye çıkarmak istememiş. Güneşin ne kadar kavurucu, dağların ne kadar dik, suların ne kadar taşkın olduğunu ve atları zapt edemeyeceğini anlatmış. Vazgeçirmeye çalışsa da oğlunu, oğlu isteğinden vazgeçmemiş. Israr üzerine güneşin atlı arabasını oğluna vermiş. Dizginlerinden sıkıca tutmasını ve tekerlek izlerini takip etmesini söylemiş. Sabırsız oğlan yola koyulur.
Atı alan Phaeton atlara hareket etmelerini emreder ve atlar o anda oğlanın acemi olduğunu anlarlar. Öyle hızlı giderler ki seyredenleri korku salar. Phaeton da çok korkmuştur ve bir anda dizginleri bırakır. Hızla dağları aşan atlar, güneşten getirdikleri kavurucu sıcakla Helikon, Parnassos ve Olympos tepelerini tutuştururlar. Vadiler yanar, akarsular buhar olur. Bunun üzerine Zeus eline yıldırımı alır ve Phaeton’ a fırlatır. Oracıkta ölür. Erinados ırmağının sularına gömülür. Kız kardeşleri onun ölümüne öyle çok ağlarlar ki ırmağın kenarındaki kavak ağaçlarına dönüşürler. Her esen meltemde usul usul salınırlar. İşte destansı hikayesi de budur faytonun.
Günümüzde Fayton Kullanımı
Osmanlılar döneminde yaygın olarak kullanılan fayton, Türkiye'de günümüzde küçük kentlerde, İzmir'de, İstanbul'da Adalar'da ve turistik amaçlarla kullanılmaktadır.
İstanbul Adalar’da, Kütahya, Denizli ve İzmir’de turistik amaçlı olarak faytonlar kullanılmaktadır. Günümüzde faytonlar sadece bir kaç tane atölyede üretilmektedir. Büyük bir kısmı ihracat amaçlı üretilen bu faytonlar ağırlıklı olarak İngiltere ve Fransa’ya satılmaktadır. Yapımı bilgi zanaat gerektiren fayton üretimi ile beraber at arabası süslemeciliği de önem taşımaktadır. | 