Postmodernizm Hakkında Bilgi ve Özellikleri

İngilizcede “Post” kelimesi bir şeyin sonrası anlamına gelmekteyken “Modern” de yeni olan, geçerliliği olan şey manalarını taşır. Dolayısıyla “Postmodernizm” modernizm ötesi yani yeninin, şu an geçerli olanın sonrası anlamlarına gelmektedir. Modernizmden sonra gelen, onu eleştiren, onun özelliklerine karşı gelen veya onu tamamlayan bir düşünce hareketidir. Burada iki nokta vardır. Modernizmden sonra gelmesi ve onun eksik yönlerini tamamlaması.

Postmodernizm, II.dünya savaşından sonra, önce Amerika’da, sonra Avrupa’da çıkan bir düşünce hareketidir. Wirginia Wolf’a göre gerçeklik dışta değil insanın içindedir. Asıl gerçeklik insanın duyguları, düşünceleri, hayalleridir. İşte bazı araştırmacılar bu yazarı postmodernizmin başlangıcı sayarlar.

Tüm ideolojileri reddeden postmodernizmin ilk adımları modernizmi sorgulamakla atılmış olur. Eleştiriler modernizm insanlara vaat ettikleri üzerine yoğunlaşmıştır. Bunlar:

• Özgürleşmek
• Zenginleşmek
• Barışı sağlamak
• Mutluluğu getirmek 

Bu vaatler özellikle II.Dünya Savaşı’yla birlikte gerçekleşmekten uzaklaşmıştır. Tüm dünyada büyük yıkımlar meydana gelmiş, milyonlarca insan hayatını kaybetmiş, dünya iyice fakirleşmiş ve tüm bunların sonucunda insanlarda mutsuzluk hakim olmuştur. Modernizmin insanlara vadettiği şeylerin gerçekleşmemesi üzerine bazı düşünürler bu hareketi eleştirmeye başlamış ve reddetmişlerdir.

1950’lerin sonlarına doğru artık bu sanat akımı tüm dünyada kendinden bahsettirmeyi başarmış ancak asıl popülaritesini 1980’li yıllarda kazanmıştır.

Postmodernizm yüksek teknolojiye ulaşmakla doğdu. I. Dünya savaşından sonra teknolojik gelişmeler yaşandı. Bütün bu gelişmeler mesafe kavramını ortadan kaldırdı.

Postmodernizmin Özellikleri:

1.Modernizmi Sorgulamak (Hayata Bakış)

Bu akım, modenizmin getirdiği birçok yeniliği eleştirmişlerdir. Çünkü modernizm getirdiği ve savunduğu birçok şeyin II.dünya savaşı yıllarında çürütüldüğü ve mantıklı yönlerinin kalmadığını savunmuşlardır. Ancak bu modernizmin getirdiği bu sorunlar sert bir şekilde eleştirilirken insanlara yeni çıkış yolları sunulur.

2.Çevreci Olmak

Greenpeace hareketi bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bu hareket endüstriye karşı çıkacak kadar ileriye gitmiştir.

3. Küreselleşmeyi Savunmak

Milli değerlere karşı olup küreselleşmeyi savunmak.

4. Gerçek Anlayışı

“Gerçeklik” kavramına yeni bakış açısı getirmişlerdir. Onlara göre tartışılmaz ve evrensel bir gerçeğin olması mümkün değildir. Gerçek sandıklarımız gerçekliğin ancak bir parçasını oluşturur ve bu da yoruma her zaman açıktır. Çünkü gerçeklik kavramı beklentilere, önyargılara ve kültürlere göre değişkenlik gösterir. Bu bakımdan nesnel bir gerçeklik yoktur.

5. Geleneksel Sanata (Sanat Anlayışlarına) Karşı Olmak

I.Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyada geleneksel sanata/edebiyata karşı bir sert tavır başlamıştı. Postmodernistler bu durumu daha da ileriye taşıyıp alışılmış güzellik anlayışlarını yıkmıştır.

6. Tek Bir Dünya İçinde Çeşitliliği/Çoğulculuğu Savunmak

Sanattaki tekliği, birliği eleştirmişler ve gerçekçi olanın çeşitlilik olduğunu savunmuşlardır. Örneğin geçmişte yer alan klasik sanatın izleri de günümüz popüler sanatın izleri de eserlerinde görülmektedir. Böylelikle sanat dünyasında alışılmış kalıpları yıkıp sanat içinde bir biçimsizliği savunmuş olurlar.

7. Dil ve Üslupta Alışılmışı Bozma

Daha önceki özelliklere istinaden postmodernistlerin sanatta alışılmış kuralları yıktıklarını gördük. Dolayısıyla sanattaki bu kural tanımamazlık dil ve üslup özelliklerinde de kendini hissettirecektir. Dildeki alışılmış manalara karşı çıkıp sanat diliyle oynamışlardır. Onlara göre nasıl ki yaşamı anlamak ne kadar zor ve karmaşık ise bir eseri anlamak ve yorumlamak da o kadar uğraştırıcı olmalıdır. Bir eser okuyucuyu düşünmeye ve onun hakkında kendi yorumlarını yapmaya sevk etmelidir.

Güzel Sanatlar Alanında Postmodern Sanatçılar:

• Marcel Duchamp
• Simon Dürr
• Gilbert ve George
• Wang Guangyi
• Res Ingold
• Donald Judd
• Agnieska Olivia Juszczyk
• Ilya Kabakov
• Jeff Koons
• Bruce Nauman
• Sigmar Polke
• Gerhard Richter
• Cindy Sherman
• Andy Warhol 

Postmodernizm Edebiyat Kuramı

Postmodernizm

Postmodernizm 1960 sonrası Amerika'da ortaya çıkmış bir akımdır. Düşünce olarak mimaride, plastik sanatlarda ve yazın alanında etkili olmuştur.

Yaşam biçimi olarak da benimsenen postmodernizm, modernizm sonrası, ona ek olarak ele alınır. Varlığını modernizme borçludur. Ancak modernizme karşı çıkış değildir. Modernizmin bir sonraki sürecidir. Zaten "post" sözcüğü de "ek, sonra" anlamına gelir. Bu nedenle modernizmle zıt düşmesi ya da modernizm yanlısı olması söz konusu değildir. Yine de modernizmden ayrı düşünülmesi yanlış olur.

Yaşam biçimi olarak benimsenmesi tartışılacak birçok yanı beraberinde getirmiştir. Örneğin Türkiye gibi modernizmi tam olarak yaşayamamış ülkelerde modernizm sonrasının yaşanılmaya çalışılması ya da yaşanılıyor sanılması büyük bir yanılgı olur. "Bir postmodern sanaçıyı isyankâr gösteren, onun esaretidir. Yaşanılmakta olan dünyayı eleştirebilecek, modernizm karmaşasını ve zıtlıklarını yakalayabilmek edinimleri ve bunları yansıtışıdır."

Postmodern Edebiyat:

Postmodern yazın modern anlayıştan farklı olarak öz ve biçimde yeni bir yaklaşımı beraberinde getirmiştir. Buna göre tür ayrımı ortadan kalkmıştır. Modern yapıtta yorumlanabilirlik sınırlandırıldığı halde, postmodern yapıtta okuyucu, okuduğu sırada metni yeniden yazma durumuna geçer. Modernlikte yapıt anlamlılık taşımaktayken, postmodern yapıt söz söyleme sanatıyla (retorik) bezenmiştir. Dil oyunlarına geniş yer verme ve zaman-yer bütünlüğünden uzaklaşma görülür.

Postmodern yazında konu bağlarında geriye dönüşler vardır. Daha önce yazılmış metinlerden yola çıkarak yeni metinler üretilir. Hem sorgulama, hem de yanıt arama bir arada görülür.

Roland Gerard Borthes (1915-1980) ve James Joyce (1882-1941)'un yanı sıra Türk yazınından Orhan Pamuk, Bilge Karasu da postmodern olarak nitelendirilen yazarlar arasında yer alır.

1) Postmodernizm, modernizme, “akıl” ile her şeyi çözümlemeye çalışan tavra, manevi değerleri reddeden anlayışına karşı çıkar.

2) Postmodernizm arayış sürecidir.

3) Postmodernizm, klasik roman kurgusunu altüst eder. Kuralsızlık bu edebiyatın temel özelliğidir.

4) Türler-arası, metinler-arası ilişkiler postmodernizmin temel özelliğidir.

5) Romanda mizah ve ironi vardır. Postmodern yazar, modern dünyanın olumsuzlukları, yanlışlıkları ve karmaşası karşısında karamsar bir tavır değil, onu belli ölçüde kabullenen, ciddiye almayan ve onunla alay eden bir tavır sergiler.

6) Üstkurmaca da postmodern romanın özelliklerindedir. Ayrıca roman içinde roman da üst-kurmacanın özelliğidir.

7) Çoğulculuk da postmodernizmin temel özelliğidir.

8) Romanda bilinç akımı tekniği vardır. Tamamlanmamış, kesik kesik ifadeler modern insanın zihinsel karmaşasını yansıtır.

9) Postmodern romanda dil, ilkesiz, gelişigüzel, ama çarpıcı birliktelikler yaratmalıdır. Bunun için postmodernistler, gelenekleşmiş tür, şekil, anlatım tarzları ve dilin kullanış biçimlerini reddederler.

10) Postmodernizmde dilin, edebiyatın bir oyun olduğu düşüncesi vardır. Dille olabildiğince oynamak, hayatı değil, oyunu verebilmek amacı vardır.

❖ Roland Barthes

❖ Virginia Woolf

❖ Alain Robbe-Grillet

❖ Octavio Paz

❖ Umberto Eco

❖ Franz Kafka

❖ James Joyce

❖ Orhan Pamuk

❖ Bilge Karasu

❖ Yusuf Atılgan

❖ Adalet Ağaoğlu

❖ Oğuz Atay

❖ Latife Tekin

❖ Pınar Kür

❖ Hasan Ali Toptaş

❖ İhsan Oktay Anar

❖ Buket Uzuner