Müeyyide: Hukuk kurallarının uygulanmasını sağlamak için yasalara konulan hükümler olup; toplumsal hayatı düzenleyen kurallara uyulmadığı taktirde karşılaşılan tepkilerdir.

Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde devlet tarafından yaptırım yani müeyyide uygulanır. Yaptırım türleri maddi müeyyide ve manevi müeyyide olarak ikiye ayrılmaktadır.

Müeyyide (Yaptırım) Türleri

1) Maddi Müeyyide:

Hukuk kurallarına uyulmadığında devlet tarafından uygulanan kamu gücünü belirtmektedir.

a) Ceza:

Yasayı çiğneyen kişiye, yöntemine göre mahkemelerce uygulanan yaptırımdır. Bir diğer deyişle, Türk Ceza Kanunu’nun ihlali sonucu karşılaşılan yaptırım türüdür. Kpss açısından önemli olan ceza kavramının da türleri bulunmaktadır.

Ölüm Cezası: Ölüm cezasının alanı 2002 yılında ”savaş, savaş tehdidi ve terör suçları” olarak daraltılmıştır. 2004 yılında imzalanan ”ölüm cezasının her koşulda kaldırılmasına ilişkin 13 no’lu protokol” , 2006 yılında onaylanma işlemleri tamamlanmış ve yürürlüğe konulmuştur. Ülkemizde artık ölüm cezası yoktur.

Hapis Cezası: Ömür boyu hapis cezası (müebbet) ve süreli hapis cezası şu anda ülkemizde uygulanan hapis cezalarıdır.

Disiplin Cezası: Belirli statüdeki kişilerin çarptırılabileceği ceza türüdür. ( Öğretmen, öğrenci, memur vs.) Disiplin cezaları uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma gibi cezalardan oluşur. Devlet memurluğundan çıkarma ile meslekten men cezası birbirinden farklı kavramlardır. Devlet memurluğundan çıkarılsanız dahi mesleğinizi icra edebilirsiniz. Ancak men edilirseniz mesleğinizi yerine getiremezsiniz.

Kamu Haklarından Men Cezası: Memur olamama, seçme ve seçilme hakkını kullanamama gibi yaptırım türleridir.

Adli Para Cezası: Kişiye mahkemece uygulanan para cezası yaptırımıdır.

b) Cebri İcra:

Maddi yaptırım türleri içinde bulunan cebri icra, kişilerin yapmakla yükümlü olduğu durumlarda, davranışlarını yerine getirmediyse bu davranışın kamu gücü uygulanarak zorla yerine getirilmesidir. Başka bir deyişle cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu rızası ile yerine getirmeyen borçlunun, devlet gücü aracılığıyla bu borcunun zorla yerine getirilmesini sağlayan bir yaptırım çeşididir. Askerlik, vergi, haciz, nafaka vs cebri icra örnekleridir.

c) Tazminat:

Hukuka aykırı olarak, başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırım türüdür. Bir kimsenin hukuka aykırılık teşkil eden kusurlu bir davranışı sonucu başkasına zarar verdiyse, zararı veren kişiye ödettirilmesi durumudur. Tazminat türleri de kendi içinde ikiye ayrılır.

Maddi Tazminat: Mal varlığına yönelik olarak parasal açıdan zarar vermektir. Mutlak olarak zarar para ile giderilmektedir.
Manevi Tazminat: Kişilik hakları, vücut bütünlüğü gibi para ile ölçülemeyen değerlere verilen zarardır. Bu zarar para ile giderilebileceği gibi her zaman para da olmayabilir. (Özür, tekzip vs.)

d) İptal:

Hukuk kurallarına aykırı bir biçimde yapılmış olan idari işlemin ortadan kaldırılmasıdır. Aykırı olan idari işlemin geçersizliği mahkeme tarafından tespit edilir ve ortadan kaldırılır.
İki kişi arasında yapılmış olan sözleşmenin ortadan kaldırılmasına fesih denir.İptal işleminde ise ortada devlet vardır. Kpss soruları açısın bu ayırıma dikkat edelim.

e) Hükümsüzlük:

Hukuka ters bir şekilde yapılan işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması sonucu veya kanuna aykırı olarak yapılması sonucu hukuki işlem yetkisinin doğmamasıdır. Hukuki işlemleri, hukukun aradığı şekilde yapmalıyız. Aksi durumlarda hükümsüzlük ortaya çıkar. Yapılan bu işlem sonuç doğurmaz, sakattır. Hükümsüzlük türleri üçe ayrılmaktadır.

Yokluk: Hukuki işlemin hiç oluşmaması halidir. Yani hukuksal işlemin kurucu unsuru eksiktir. İmam nikahı, imzasız senet vs yokluk kavramına örnektir.

Butlan: Kpss genel kültür vatandaşlık konuları içinde karıştırılan kavramlardan birisi olan butlan, yapılan hukuksal işlemin kurucu unsurları yapılmış olsa da, içeriğinde yani konusunda hukuka aykırılık olması durumudur. Yani hukuken işlem var, doğmuştur ama sakattır.

Mutlak Butlan: Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi.
Nispi Butlan: Sarhoşluk anında evlenilmesi.

Tek Taraflı Bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin taraflardan birisi için geçerli olmaması halidir. 18 yaşından küçük biriyle, reşit olan bir kişinin aralarında yaptıkları sözleşmenin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz ama karşı tarafı bağlar. Ancak yapılan sözleşmeye velisi veya kanuni temsilcisi onay vermişse her iki tarafı da bağlar. Onay verilmemiş ise her iki tarafı da bağlamaz. Küçüğün yapmış olduğu sözleşme anından, velisinin / kanuni temsilcisinin onay vermesine kadar arada geçen süreye askı süresi denir.

2) Manevi Müeyyide:

Yaptırım türleri içinde bir diğer müeyyide türü de manevi müeyyidedir. Manevi müeyyide türleri ayıplanma, kınama, günahkar sayılma şeklindedir. Din, görgü ve ahlak kurallarına uyulmadığında uygulanan yaptırım türüdür.
Manevi müeyyide toplum tarafından uygulanan bir yaptırım türüdür.

Yaptırım (Müeyyide) Unsurları

Müeyyide hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilir. Müeyyidenin özünde cebir yani zorlama vardır. Cebir kişinin yaşamına, sağlığına, özgürlüğüne, mal varlığına verilen bir zarardır. Cebir sadece hukuk düzeni tarafından öngörülür.