Alevilik nedir?
(Aleviliğin Anlamı)
Alevilik, Türkiye’de Sünnilik’ ten sonra en fazla mensubu olan ikinci İslami inanıştır. Sünnilikteki Allah-Muhammed tamamlamasından farklı olarak, alevilikte Allah-Muhammed-Ali ile tamamlanan ve Ehl-i Beyt, Oniki İmamları esas alan bir inançtır. Alevilik içinde çeşitli tarikatlar bulunur. Bunlardan en tanınmışı Anadolu kaynaklı olan Bektaşiliktir. Bektaşilik Alevilik içinde bir tarikat olması nedeniyle Aleviliğin bütününü tanımlamaz
Temel inanç
Alevilik, Allah-Muhammed-Ali üçlemesi ve Ehl-i Beyt, Oniki İmamları önemseyen Şiiliğin Onikicilik mezhebi ile ortak noktalara sahip bir yoldur. Alevilik' te incelenmesi gereken asıl inanç varlığın birliğidir. Alevilik’te tanrının insan dahil evrendeki her şeyin içinde olduğu inanışı vardır.
Alevilik Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen, temelinde insan sevgisi ile hareket eden, Kuran'ın şeklini değil özünü kabul ettiklerini belirten, amacı ruhsal olgunlaşma olan bir tasavvuf yoludur. Özünü insan sevgisinde bulan, Tanrı’ nın insanda tecelli ettiğine ve zerresinden oluştuğuna, onun için de insanın ölümsüzlüğüne inanan, ibadetlerinde kadın erkek ayrımı yapmadan, kendi öz diliyle, musikisiyle, semahıyla inancını icra etme biçimidir.
Alevilikte İbadet
Aleviler, Muhammed’in son Peygamber olduğuna, Ali’nin ise Veliliğine (ya da İmamlığına) inanırlar. Aleviler, ibadetlerini cem evinde yaparlar. Kadir Gecesi 'ni bağlayan günlerde üç gün ve Muharrem ayında ise 12 gün oruç tutarlar. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel üç gün Masumu Paklar orucunu tutarlar.
Aleviler kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik’te "yol" denen deyimin temelini dört kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla şeriat, tarikat, marifet ve hakikat dört kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz on'ar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin Tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir.
Cem
Cem toplu halde ettikleri ibadetin adıdır. Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Alevilerde Cem' de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem' e başlanmaz. Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir Dede nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir.
Alevilik Mezhebi Hakkında Bilgi
Hz. Muhammed’in amcasının oğlu ve damadı Dördüncü Halife Ali’yi öbür sahabelerden ve diğer üç halifeden üstün tutan mezhep “Alevilik”,bu mezhebe bağlı olanlar da Aleviler diye adlandırılır. Kelime sözlük anlamıyla “Ali’ye mensup” demektir. Hz. Ali’yi daha sağlığındayken en üstün sahabe olarak kabul edenlere de Alevi denmiştir. Kufeli komutan Maliki Ester bunlardan biridir. Alevilere İran’da “Göranlar” denir.
İmamlığın Ali’ye doğrudan doğruya Allah ve Peygamber tarafından verildiğini kabul edip buna inananlara “Şia-i Aleviye” adı verilmiştir. Mezhep sonradan birçok kollara ayrılmıştır. Yemen’deki Zeydiye mezhebi ve Suriye’deki Mütvali’ler buna örnek olarak gösterilebilir. İslamda ilk ayrılık hareketi olan Alevilik,tarih boyunca şöyle bir düzenle süregelmiştir: a) Ali’nin Allah ve Mehdi olduğuna inanan ilk Aleviler. Bu inanış ilk önce San’alı bir yahudi olan İbni Sebe’nin telkiniyle başlamış, Hz. Ali, İbni Sebe’yi yanından sürmüş,kendine tanrılık yakıştıranları da Kufe’de ateşe attırmıştır. b) Ayrı Alevi kollarını bir araya toplayan ve inançlarında islamlığa aykırı unsurlar bulunduğu için İmam Carüssatlik tarafından reddedilen, lanetlenen Ebu Mansurül İslı ve Ebul Hattab Muhammedül Esedi’nin telkinleriyle meydana çıkan İsmailfye.İsmailîlere ‘Yedi İmam Mezhebi’mensupları da denir. Horasan’dan Türkistan’a, Yemen’e, Endülüs’e kadar yayılmışlardır. Mısır’da Fatımi halifeliği bunlar tarafından kurulmuştur.
c) Yeni Alevilik hareketi. Mustansır-ı Alevi’nin,ünlü İranlı şair Nasırı Husrev’i Maveraünnehir’e, Hasan Sabbah’ı da İran’a göndermesiyle,bunların oradaki propaganda ve eylemleriyle yayılmış olan yeni Alevilik hareketi ‘Dâvet-i Cedide’,yani ‘Yeni Çağrı’ diye de bilinir. Alevilik en geniş yayılma alanını İran’da bulmuştur. Anadolu’da Kızılbaşlık, Tahtacılık deyimleri Alevilikle eşanlamlıdır. Kızılbaş deyimi, Şah İsmail Safevi erlerinin kırmızı başlık giymelerinden gelmektedir. Alevilik İslam tarihinde birçok ihtilal ve savaşın oluşunda etkin bir faktör rolü oynamıştır. Anadolu’daki Alevilik Batınilik’le etkilenmemiş, Yesevilik,Kalenderilik,Hayderilik gibi Türk tarikatları ve Huruflik’le etkilenmiştir.
Muharrem ayında dört hafta yas tutulur. Her Cuma günü, kadınların da katıldığı Görgü ayini veya Ayini Cem yapılır. Bu ayinlerin küçükleri ‘dernek’ diye isimlendirilir.
Alevilikte on iki hizmet vardır. Bunlar şöylece sayılabilir: Mürşitlik,pirlik,halifelik, zakirlik,hizmetleri adamına göre dağıtmakla görevli cemiyet basıcılık, meydanı açıp dedenin önüne seccade yayan, muhasip kavline girenlere rehberlik eden nakip,ayinden önceki meclise katılan dede ve büyüklere hizmet eden,kurbanı meydana getiren, yemeği paylaştıran hadim, çeragcılık, gözcülük, tarikatçılık, sakalık,ferraşlık.
Dedeler tarafından yönetilen köy örgenlerine “ocaklar” , pirler tarafından yönetilen ocaklar birliğine de “mürşit yuvaları” adı verilir. Alevilik, “her şeye malik ola ve hiç bir şeye malik olmaya” ilkesiyle toplumcu bir görüşe dayanır. Mezhebin töresel disiplini, “eline,beline,diline sahip olmak” şeklinde özetlenebilir.
Bu ilkelerden sapanlar ve ayrılanlar,”düşkün etmek” diye belirlenen bir cezayla cezalandırılırlar. Hırsızlara ocak cezaları verilir. Sakalları,bıyıkları kesilir. Katiller için kısas uygulanır. Yalancının, sır açığa vuranın dili dağlanır. Suçluya 40 gün selam verilmez. Hayvanları sürüden çıkarılır. Türkiye’de yaşayan Alevilerin sayısı kesinlikle bilinmemektedir. Edirne, Kırklareli, Eskişehir, Sivas, Çorum, Erzincan, Antalya ve Hatay illerinde alevi köyleri vardır. Alevilerin ve eski şaman Türklerinin arasında büyük inanç benzerlikleri olduğu bilinmektedir. Orman ve kayın ağacının kutsal sayı İması, ayinde etrafa rakı veya su serpilmesi, görgü ayinlerinde nefes ve deyişlerin okunması,saz çalınması,kurban edilen hayvandan kalan artıkların toplanıp gömülmesi, bu inanç benzerliklerinin örnekleridir.
Alevilerin büyük tanıdıkları yedi şair, Nesimi, Fuzuli, Hatai (Şah İsmail Safevi),Pir Sultan Abdal,Kul Himmet, Yemini ve Virani’dir.
Günlük namaz rekatları 17 olan Aleviler, sadece farzları kılarlar. Bektaşiler gibi, Aleviler de Nevruz’u Hz. Ali’nin doğduğu gün kabul ederler.
Kızılbaş kime denir?
Bazıları bir yanılgı içine girip Kızılbaşlığı Alevilik içinde bir kol olarak görseler de aslında kızılbaşlık Aleviliğin kendisinden başka birşey değildir. Kızılbaş kavramı tarih boyunca ve günümüzde Alevileri aşağılamak, karalamak ve küçük düşürmek için kullanılmıştır. Alevilerin düşmanları Kızılbaşlığı Alevileri küçük düşürmek maksadıyla kullandıkları oranda Aleviler kızılbaş kavramına sahip çıktılar .
Kızılbaş kelimesi kızıl başlık takan anlamına geliyor. Tarihi Uhut savaşına kadar uzanır. Uhut savaşında Hz. Ali kendisini Hz. Peygambere siper ettiği sırada başından yaralanır. Bu savaştan sonra Hz. Ali' ye kızılbaş denmiştir. Yine Sıffın savaşında Hz. Ali' nin taraftarları başlarına kırmızı başlık takmışlardır. Alevi devleti olan Safevi ordusunun askerleri de başlarına kızıl başlık takarlardı.
Alevi düşmanları Alevi kavramını kullanmazlar, onun yerine kızılbaş kavramını kullanırlardı. Bunu Alevileri aşağılamak amacıyla yaparlardı. Aleviler ise Kızılbaşlığı sahiplenip, kendilerini öyle de ifade ederlerdi.
Sonuç olarak bilinmelidir ki; kızılbaşlık Alevi inancı içindeki bir kol veya tarikat değildir. kızılbaşlık Alevi düşmanlarının Alevileri aşağılamak maksadıyla kullandıkları bir terimdir. Ve Kızılbaşlar bütün Alevilerdir, Kızılbaşlıkta Aleviliktir.
Kaynaklar: Alevilik mezhebi hakkında bilgiler, alevilik.nedir.com ve kizilbas.nedir.com |
