Sokrates Hakkýnda Bilgi ve Ahlak Anlayýþý
Bütün insanlýk tarihinin en saygýn kiþilerinden birisi olarak tanýnan Sokrates de aslýnda bir sofisttir. Atina'da doðmuþ (M.Ö. 470) ve iyi bir eðitim görmüþtür. Babasý, onu kendi mesleðinde, yani bir heykeltýraþ olarak yetiþtirmek istediði halde, Sokrates felsefeye ilgi duymuþtur. Meydanlarda, tiyatrolarda ve yollarda felsefî tartýþmalarýn yapýldýðý bir ortam içinde böyle bir istek gayet doðaldý. Sokrates, aritmetik, geometri, astronomi ve politikaya iliþkin yeterli düzeyde bilgiye sahipti. Çok basit bir yaþam sürmüþtü. Her ne kadar görüþlerinin çok etkili olduðu kabul edilmiþse de, hiçbir yapýt kaleme almamýþtýr. Onu iki öðrencisi, Platon ve Ksenofanes'in yazdýklarýndan tanýmaktayýz.
Sokrates diðer sofistlerden çok farklýydý. Düzenli bir öðretim yapmýyor ve öðrencilerinden ücret almýyordu. "Kendini bil!" ilkesi doðrultusunda, düþünürlerin bakýþlarýný evrenden insana çevirmiþti. Evreni anlamlandýrmadan önce kendimizi anlamlandýralým; "Biz kimiz?" bu sorunun yanýtýný verelim diyordu. Bu nedenle, yalnýzca bir tarlayý ölçebilecek düzeydeki geometri bilgisini yeterli buluyor, daha zor matematik problemleriyle uðraþmanýn yararsýz olduðuna iþaret ediyordu. Ona göre, insanlara, pratik ahlâk kurallarýný öðretmek daha isabetli olacaktý. Böylece Sokrates, kuramsal bilim ve uygulamalý bilim tartýþmasýný da açmýþ oluyordu.
Sokrates ilk anlambilimcidir; anlamlarý belirlenmemiþ kavramlarýn ve terimlerin kullanýlmasýnýn sakýncalarýna temas etmiþtir. Her çeþit bilgide, kavramlarýn ve terimlerin açýk ve seçik bir biçimde tanýmlamalarýnýn yapýlmasý gerektiðini savunmuþ olmasý, dolaylý yoldan da olsa, bilimin ilerlemesine küçümsenemeyecek ölçüde katkýda bulunmuþtur.
Sokrates’e göre her erdem bir bilgidir. Kötülüðü isteyen kiþi aldanmaktadýr. Kötü insanlar isteklerini gerçekten yapamayan kimselerdir. Erdem ve hayýr kendisine çýkarý rehber yapan kimselerin iradesine egemendir. Hayýr yararlý olunca, ahlakýn da amacý mutluluk olmaktadýr. Ona göre mutluluk araçsýz bir surette erdem ile gerçekleþmektedir.
Sokrates’e göre ahlak; amacý iyi ve iyilik olan bir düþüncedir. Herkes kendi iyiliðini istemektedir. Eylemlerimizin ahlaksal baþlangýcý da budur.
Sokrates ahlaki felsefe görüþlerini altý esasta toplamýþtýr:
1) Kendi kendimizi bilmek suretiyle elde edebileceðimiz erdem,
2) Ýrademizi erdeme baðlamaktan, ayýrmaktan doðan cesaret,
3) Duygularýmýzla irademizin baðlanmasýndan doðan dayanma,
4) Kendi cinsimizden olanlara karþý iliþkilerimize ait eylemler yani hak,
5) Tanrý ile birleþen irade yani din,
6) Kaynaklarýný Tanrýsal emirler oluþturan kanunlar uyma
Bütün bu esaslara göre, mutluluk, gerçek erdeme baðlamakta ve ödev ise iyiyi iþlemektedir. Ahlaki mutluluða ise ancak böyle ulaþýlabilinir. |
