Beyin Yapýsý Beyin Nedir Beyinin Tanýmý Beyinin Anlamý
Bu bölümde beyin ile ilgili bir dizi yazý hazýrlayýp konuyla ilgili bilgilerin yenilenmesi yada arttýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Eleþtiri, destek ve önerilerinize açýk olan bu bölümden faydalanacaðýnýzý umuyoruz....
Aslýnda sýralamaya uygun olmamakla birlikte en çok talep olan BEYÝN KABUÐU ile baþlýyoruz
Ne yazýk ki beynin bütün bölümleri içinde en az bilgimiz serebral korteksin iþleyiþ mekanizmasý konusundadýr. Oysa korteks (Beyin kabuðu) sinir sisteminin en büyük bölümüdür. Bununla birlikte korteksin deðiþik bölümlerinin tahrip yada uyarýlmasýnýn sonuçlarýný biliyoruz.
BEYÝN KABUÐUNUN FÝZYOLOJÝK ANATOMÝSÝ
Beyin kabuðunun fonksiyonel parçasý nöronlardan oluþan 2-5 mm kalýnlýðýnda ince bir tabaka olup beynin bütün giruslarýnýn (Kývrým) yüzeyini örtmektedir. Kapladýðý tüm alan bir metrekarenin dörtte biri kadardýr. Beyin kabuðunun tümü yaklaþýk 10 milyar nöron içermektedir. Temel olarak üç farklý hücre tipi ile karþýlaþýrýz (granüler, fuziform, piramidal) Bu hücrelerin yoðunluklarýna göre yapýlan bir sýnýflamada beyin beþ ana yapýsal tipe ayrýlýr. Korteksin farklý yapýsal tiplerinin sýklýkla birbirine benzer fonksiyonlarýný gösteren haritaya 'Brodman Haritasý' denir.
Beyin kabuðundaki bütün alanlarýn 'Talamus' ile (simetrik olarak yerleþmiþ çekirdekler olup hakkýnda bilgi verilecektir) getirici ve götürücü dolaysýz baðlantýlarý vardýr. Baðlantý talamustan kortekse korteksten talamusadýr. Talamus ile baðlantý kesilirse buna baðlý kortikal alanýn fonksiyonlarý tamamen yada tamamýna yakýn ortadan kalkar. Korteks talamusla sýký bir iþbirliði içinde çalýþýr ve anatomik-fonksiyonel yönden talamusun geliþmiþ bir uzantýsý olarak kabul edilebilir. (Talamokortikal sistem) Bunun gibi duyu organlarýndan kalkan bütün yollar talamustan geçerek kortekse varýr. Buna uymayan tek örnek: koku yollarýdýr.
BAZI SPESÝFÝK KORTÝKAL ALANLARIN FONKSÝYONU
Beyin cerrahlarýnýn insanlardaki incelemeleri bazý özgül fonksiyonlarýn beyin kabuðunun belirli bölgelerine yerleþmiþ olduðunu göstermiþtir. Þekil 1: Penfield ve Rasmussen’in insan korteksinin elektiriksel uyarýlmasýyla elde ettikleri sonuçlara veya korteksin bazý parçalarý çýkarýldýktan sonra yapýlan nörolojik muayene bulgularýna dayanarak hazýrlanmýþ, bu alanlardan bazýlarýný gösteren bir haritayý vermektedir.
PRÝMER DUYU ALANLARININ SPESÝFÝK FONKSÝYONLARI
Primer duyu alanlarýnýn hepsinin bazý ortak fonksiyonlarý vardýr.Örneðin görme ve iþitme duyusu alanlarýnýn hepsinde periferik reseptörlerden(en uç yerleþimli alýcýlar) gelen sinyallerin uzamsal yerleþimi sözkonusudur.
Uyanýk kiþilerde Beynin yan loblarýnýn(parietal) elektirikle hafif uyarýlmasý oldukça basit duyular uyandýrýr. Hafif elektiriklenme, uyuþma, sýzlama.... gibi Bunlar duyusal algýlamanýn en basit formu olup karmaþýk kalýplarýnýn analizlerinin çok ufak bir bölümüdür.
Beyin arka bölümünün(Oksipital lob) primer görme korteksi Elektrikle uyarýldýðýnda kiþi
yanan sönen ýþýklar, parlak çizgiler, renkler görmektedir. Burada anlatýlan görmenin 1.basamaðýdýr.kompleks bir görme iþlevi beyin korteksinde yaygýn bir iletimin ve baðlantýlarýn sonucu 'görme asosyasyon'alanlarýnda oluþabilir.
Þakalarda ise (Temporal lob) iþitme korteksinin elektrikle uyarýlmasý kiþinin hafif veya kuvvetli, düþük yada yüksek frekanslý basit sesler duymasýna neden olur. Fakat kelimeler yada iyice anlaþýlabilen baþak sesler duyulamaz. Primer iþitme korteksi, diðer primer duyu alanlarý gibi, duyulan þeyin elemanlarýný tesbit edebilir ancak komplike seslerin analizini yapamaz. Bunu ancak 'iþitme asosyasyon alanlarý' saðlar.
Primer duyu alanlarýnýn kortekse ulaþan duyularý tam olarak Analiz edememelerine karþýn, bu alanlarýn lezyonunda kiþinin görev dýþý kalan alanla ilgili duyularý kullanmasý, genellikle büyük ölçüde bozulur.
Beynin alt düzeyindeki merkezleri, duyu sinyallerinin büyük bir bölümünü analiz için beyin korteksine iletir. Bundan sonra da primer duyu alanlarý analiz sonuçlarýný, alt merkezlere veya beyin kabuðunun baþka bölgelerine gönderir.
BEYÝN-II
Primer duyusal alanlarýn sýnýrlarýnýn çevresinde duyusal asosyasyon alanlarý, yada 'sekonder duyu alanlarý' adý verilen alanlar bulunmaktadýr.Genellikle bu alanlar primer duyu alanlarýnýn etrafýnda bir yada birkaç yönde 1-5 cm kadar uzanýrlar.Primer alanýn duyusal bir sinyal aldýðý her seferinde,çevreye sekonder sinyaller yayýlýr.birkaç milisaniyelik bir gecikmeden sonra bu sinyaller asosyasyon alanýna da ulaþýrlar.Bu yayýlmanýn bir bölümü subkortikal(Korteks altýnda yer alan) sinir yollarý ile olur.Fakat iletimin büyük bir bölümü talamus yoluyladýr.talamustaki duyusal çekirdeklerden baþlar,kendilerine uyan 'talamik asosyasyon alanlarý'na geçer ve oradan da asosyasyon korteksine ulaþýr.
Duyusal asosyasyon alanlarýnýn genel fonksiyonu,duyusal algýnýn daha üst düzeyde yorumunu saðlamaktýr.Bu bölümlerdeki hasarlar duyduklarýný anlamama-gördüðü kelimeyi yorumlayamama (kelime körlüðü-aleksi)-vücut parçalarýnýn yerlerini anlayamama gibi bulgular verir.
GENEL YORUM ALANLARI VE YORUM FONKSÝYONLARI
'Yorum Alanlarý' diyebileceðimiz somatik duyu, görme, iþitme ile ilgili asosyasyon alanlarý þakak-yan ve arka loblarýn birbirine kavuþtuklarý lokalizasyondadýr.
Çeþitli duyusal yorum alanlarýnýn toplandýklarý bu alan 'serebrasyon' dediðimiz 'yüksek düzeydeki beyin fonksiyonunda' beyin kabuðunun baþka bölümlerine kýyasla tekve en büyük rolü oynar.Bu bölge çok geniþ kapsamlý önemine iþaret eden deðiþik adlarla anýlmaktadýr.(General interpretative area,gnostik alan, tersiyer asosyasyon alaný v.s
Genel yorum alanýnýn aðýr hasarýndan sonra kiþi kusursuz þekilde iþitebilir ve hatta kelimeleri tanýyabilir,fakat bu kelimeleri tutarlý bir düþünce halinde düzenleyemez.Bir kitabý okuyabilir fakat okuduðu þeyin iletmek istediði düþünceyi anlayamaz.
Bu bölgenin Elektrik ile uyarýlmasý çok kompleks düþünceler doðurur.Çocukluk çaðýndan hatýrlanan komplike vizüel sahneler ,özel bir müzik parçasý gibi iþitme halüsinasyonlarý hatta belirli bir kiþinin konuþmasý þeklinde olabilir.
Bu bölgenin yetiþkin bir kiþide yitirilmesi bundan sonra ömür boyu süren yýkýlmýþ mental bir hayatla sonlanýr.
DOMÝNANT HEMÝSFER(BASKIN BEYÝN YARIM KÜRESÝ)
Yorumla ilgili tanýmlanan alan sadece bir yarým kürede iyice geliþmektedir.Doðuþta bu bölgeler her iki hemisferde de ayný geliþme yeteneðine sahiptir. Yüzde doksandan fazla oranda sol lob egemendir.Populasyonun kalan kýsmýnda ya iki taraf birden geliþir yada daha seyrek olarak sað lob geliþir.Duyusal bilgiler her iki lobdan birden gelmektedir.ve iki yarýküre arasýnda iletiþimi saðlayan özel bir alanla olmaktadýr.(Corpus callosum)
Yetiþkinlerde bu alanýn hasarý duyusal algýlarýn anlama yorumlama yeteneðinin yok olmasýdýr. Bu nedenle bu bölgeye cerrahi müdaheleden kaçýnýlýr.Yetiþkin bir insanýn baskýn olmayan kýsýmda yorumlayýcý fonksiyonlarý geliþtirmesi çok yavaþ ve sýnýrlýdýr.
6 yaþ altýnda ise bu geliþme tama yakýn oranda oluþabilir.
BEYÝN-III
YORUM VE ENTELEKTÜEL FONKSÝYONLARDA DÝLÝN ROLÜ
Duyusal algýlarýmýzýn büyük bir bölümü beynin hafýza alanlarýnda depo edilmeden ve baþka entellektüel amaçlarla hazýrlanýp geliþtirilmeden önce dildeki eþdeðerlerine çevrilirler.Örneðin bir kitap okuduðunuz zaman kelimelerin vizüel imajlarýný saklamýyoruz,bunun yerine ,bu enformasyonu dildeki þekliyle depo ediyoruz. Hiç olmazsa enformasyon ,anlamý anlaþýlmadan önce ,dildeki þakline çevrilmektedir.
Baskýn hemisferde dilin yorumlanmasý ile ilgili duyusal alan ,þakak loblarýndaki primer iþitme alaný ile sýký sýkýya iliþkilidir.Bu yerleþim herhalde dille ilk iliþkinin iþitme yoluyla olmasýna baðlýdýr.Daha sonraki yaþlarda ,okuma yoluyla dilin visüel algýlama yönü geliþtikçe görme kanalý ile gelen enformasyon baskýn lobda o zamana kadar geliþmiþ olan konuþma bölgelerine iletilir.
Bu beynin genel yorumlama bölgesinin iþitme ile ilgili asosyasyon alanlarýyla,korteksin öteki duyusal alanlarýna oranla neden daha yakýndan baðlantýlý olduðunu da açýklar.
GENEL YORUMLAMA ALANININ TAHRÝBÝNDEN SONRA GERÝ KALAN YORUM FONKSÝYONLARI
Genel yorum alanýnýn lezyonunun entelektüel fonksiyonlar bakýmýndan bu kadar aðýr sonuçlar vermesinin nedenlerinden biri bu fonksiyonlarýmýzdan çoðunun dille iliþkili olmasýndandýr.Bununla beraber yine bazý baþka yorum fonksiyonlarý devam edebilir.
Burada devreye baskýn olmayan hemisfer girer ve ona ait kýsmi yorum yeteneði zamanla geliþir.
Yüksek entelektüel fonksiyondan sorumlu olduðu düþünülen ancak kesin ispatlanamamýþ bir alan olan Alýn bölgesi maymunlara göre insanda çok fazla geliþtiði için bu önyargýya varýlmýþtýr.
Bu bölgede 'tesbit hafýzasý' ve 'düþüncenin iþlenmesi' (Çeþitli düþüncelerin derinlik ve soyutluluðunu arttýrma)fonksiyonlarý gerçekleþmekte diye düþünülmektedir.Bu bölgenin(Prefrontal-(alýn) lobu)nun fonksiyonlarý þunlardýr.
1.Geleceðin planlanmasý
2.Gelen duyusal sinyallere cevap olacak eylemin geciktirilmesi ve böylece en iyi cevap sýrasý kararlaþtýrýlana kadar duyusal enformasyonun ölçülüp tartýlabilmesi
3.motor eylemlerin (el-kol hareketleri v.b.)sonuçlarýnýn hatta bunlar eyleme konmadan önce ,gözönünde tutulmasý
4.Komplike matematik,hukuki ve filozofik problemlerin çözümü
5.Nadir hastalýklarýn tanýsýnda çok deðiþik kaynaklardan gelen bilgilerin korelasyonu
6.kiþinin kendi eylemlerini moral yasalara göre denetlemesi
Bu alanýn tahribinde Duyusal sinyalleri genel olarak aceleyle cevaplandýrýr.Örneðin kavgada dövemeyeceði kadar kuvvetli bir kiþiden kaçmak yerine ona saldýrýr. Ýdrar ve gaitasýný boþaltmada cinsel aktivitede ve sosyal davranýþlarýnda normal ölçülerin dýþýna çýkabilir bu konularda kayýtsýz ve dikkatsizdir.Ruh hali hýzlý bir deðiþiklik eðilimi gösterir yumuþaklýktan nefrete, sevinçten kedere, keyiften öfkeye kolayca geçebilir. Uzun ve komplike düþünceleri izleme yeteneði olmayan dikkati kolay daðýlan bir kiþi olur
Kaynak: diyadinnet.com | 