Trona Hakkında Bilgi
Ülkemizde biri Ankara-Beypazarı’nda Genel Müdürlüğümüz tarafından, diğeri Ankara-Kazan’da yabancı bir şirket tarafından bulunmuş iki doğal soda (trona) yatağı bulunmaktadır. Beypazarı yatağında, % 56 ve üzeri trona içeren 235 milyon ton, Ankara-Kazan yatağında % 31 trona tenörlü 607 milyon ton olmak üzere ülkemizde toplam 842 milyon ton soda rezervi vardır. Türkiye’deki trona yataklarının Avrupa pazarlarına yakınlığı çok önemli bir avantajdır. Ülkemiz 842 milyon tonluk rezerviyle Dünya’nın en büyük trona yataklarına sahip ikinci ülkesi konumuna gelmiştir.
Doğal soda yatakları nadir oluşumlardır. ABD, Türkiye ve Çin’de olmak üzere sadece üç ülkede önemli miktarlarda bulunmaktadır. Tronadan üretilen sodanın kalitesi yüksek, üretim maliyeti düşüktür. Bu nedenle soda üreticisi ülkelerin trona yataklarına sahip olması diğer ülkelere göre, üretim maliyeti açısından çok önemli bir avantajdır. Türkiye doğal soda yataklarına sahip olmanın yanında, yüksek sentetik soda üretim kapasitesine de sahiptir. Bu önemli fırsatlar kullanıldığında birbirini destekleyen iki farklı üretim metoduyla kısa zamanda bölgemizin en büyük soda üreticisi ülke durumuna gelmesi mümkündür.
Jeolojik açıdan bilinen yatakların dışında yeni trona yataklarının bulunabilmesi mümkün görünmektedir. Bu nedenle, ülkemizde trona yataklarının aranmasına yönelik olarak Orta Anadolu Bölgesi Neojen havzalarında arama projelerine devam edilecektir.
Trona Madeninin Kullanım Alanları
Trona, tabiatta doğal olarak bulunan soda minerallerinden en yaygın bulunanıdır. Trona, monoklinal sistemde kristalleşen, doğal olarak oluşmuş hidrat sodyum seskikarbonatın (Na2CO3.NaCO3.2H2O) saf olmayan şeklidir. Cevherin içerdiği organik maddeye bağlı olarak rengi kahverengiden koyu sarıya kadar değişir. Saf numunelerinde ise renk beyazdan şeffafa kadar değişmektedir.
Tronanın sertliği; Mohs ölçeğine göre 2.5-3.0, yoğunluğu 2.17 g/cm3'tür. Suda çözünür, asitte ise köpürür. Isının etkisiyle Na2CO3'e dönüşür. Saf trona ağırlıkça %70 saf Na2CO3 içerir. Bir ton soda külü üretmek için 1.8 ton trona gerekmektedir.
Dünyada trona minerallerinin bilinen en geniş yatakları ABD'de bulunan Güney Batı Wyoming'in Green River havzasında olup dünya rezervinin %95'ini temsil eder. Ülkemizde ise Ankara'ya 115 km uzaklıkta bulunan Beypazarı Trona Yatağı'nda %87 tenörlü 196 milyon ton rezerv mevcuttur fakat bunun 100 milyon tonu işlenebilir ve 60 milyon tonu da çıkartılabilir durumdadır. Bu hususta Türkiye Cumhuriyeti Devleti Eti Holding (%24) vasıtasıyla ilk kez özel bir şirketle (%76 Park Holding) bu madenin işletilmesi için 300 milyon dolarlık yatırıma girmiştir. Bunun yanında Ankara'nın Sincan ve Kazan ilçelerinde resmi olmayan rakamlarla 656 milyon tonluk yeni bir rezerv daha bulunmuştur. Bu iki rezerv dolayısıyla Türkiye, trona rezervi olarak dünyada ABD'den sonra ikinci sıradadır.
Şu an Türkiye gündeminde olan Bor madeni ile kıyaslandığında miktar olarak bor madenine göre çok fazla olması, Avrupa'da trona madeninin olmaması ve kimya sanayiinde temel ara maddelerden biri olması nedeniyle ekonomik yönden bor ile yarışacak kadar değere sahiptir.
Tronadan elde edilen soda külü, Na2CO3, beyaz, kristalin, kuvvetli alkalin reaksiyonlarla higroskopik bir tozdur. Soğuk suda ılımlı olarak çözülebilir. (14gr./100gr. çözücüde ve 15 oC) 33 oC'de suda çözelti ağırlığının yaklaşık (32gr./100gr.) %30'u çözünebilir. Kendi arasında yoğunluğuna göre ağır, hafif, dökme, tabii, sentetik soda külü olarak sınıflandırılabilir.
Soda külünün pek çok kullanım alanı olmakla beraber en fazla cam sanayiinde hammadde olarak kullanılır. Diğer kullanım alanları ise şunlardır:
1) Kimya sanayiinde sodyum tripolyphosphate, sodyum silikat, sodyum kromit ve dikromat, sodyum bikarbonat, sodyum karbonat peroxyhydrate, sodyum seskikarbonat, sodyum hexacyanoferrate ve chlorine monoxide üretiminde hammadde olarak
2) Deterjan sanayiinde
3) Su tasfiyesinde
4) Baca gazı desülfürizasyonunda.
5) Selüloz ve kağıt sanayiinde
6) Fotoğrafçılıkta
7) Tekstil sanayiinde ve daha birçok yerde ara madde olarak kullanılmaktadır. |
